Pamięć to nie tylko tablice i kamienie przywołujące swymi epitafiami nazwiska i wydarzenia. Pamięć to przede wszystkim ludzie ją kultywujący. Na interesującym nas terenie wszystkie działania inspirowane były przez przedstawicieli społeczności lokalnych. Nie sposób ich tu wszystkich wymienić, ale dla oddania sprawiedliwości przywołamy kilkanaście nazwisk, które na zawsze wpisały się dobrzyńskie martyrologium jako głosiciele historii, animatorzy, inicjatorzy.
Zenon Bigoszewski (1929-2012) Po wojnie, po ukończeniu nauki z racji zapotrzebowania na kadry nauczycielskie został zatrudniony w 1949 roku w Szkole Podstawowej w Turzy Wilczej. W następnym roku podjął studia zaoczne Wyższej Szkole Pedagogicznej w Łodzi na kierunku geografia z geologią. Od 1961 roku do 1963 roku pełnił funkcję Kierownika Wydziału ZNP w Lipnie nie przerywając pracy nauczycielskiej. To jemu zawdzięcza się przede wszystkim edukację regionalną zaprowadzona w samym Dobrzyniu i okolicach. W 1963 roku zaproponował organizację uroczystości 900-lecia tego miasta w latach 1965-1966. W 1972 roku powołany został na wizytatora geografii w Wydziale Oświaty w Lipnie i pełni funkcję do czasu likwidacji powiatu. Następnie powierzono mu stanowisko zastępcy dyrektora Szkoły Podstawowej w Dobrzyniu nad Wisłą, które pełnił aż do przejścia na emeryturę w 1985 roku. Przez całą swą działalność dydaktyczną i społeczno-kulturową znany był z odczytów na temat przeszłości Dobrzynia i Ziemi Dobrzyńskiej. Za pracę zawodową i społeczną uhonorowano Zenona Bigoszewskiego odznaczeniami i nagrodami. Odznaką Tysiąclecia – 1964 r. Złotą Odznaką ZNP w 1971 r., Złoty Krzyż Zasługi – 1972 r., Zasłużony działacz Kultury 1977 r. Dyplom i Nagrodę kuratora – 1984 r., Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski w 1986 roku. Laureat III Edycji Nagrody im. Adama Adamandego Kochańskiego (1998). Zmarł w 2012 roku.
Roman Piotrowski (1928-2017) Był zaangażowanym działaczem społecznym, historykiem – regionalistą dla którego historia ziemi dobrzyńskiej, a szczególnie powiatu rypińskiego była zawsze na pierwszym miejscu[1]. Przez całe swoje życie był gorącym orędownikiem akcji ochrony zabytków. Od końca lat pięćdziesiątych przez wiele lat zajmował się odkryciami archeologicznymi – jak to określił Wojewódzki Konserwator Zabytków Archeologicznych komplementując działalność Romana Piotrowskiego „…z wielką korzyścią dla kultury polskiej..”. Zasłużony dla Miasta Rypina, były dyrektor Biblioteki Pedagogicznej, badacz dziejów powiatu rypińskiego, ale przede wszystkim szanowany, dobry i prawy Człowiek.
Jego dorobek jako Społecznego Opiekuna Zabytków Archeologicznych, to kilkanaście odkrytych stanowisk archeologicznych na terenie pow. rypińskiego, w tym słynnego „Skarbu Skrwileńskiego”, który jest największym odkryciem bezcennych zabytków biżuterii i zastawy stołowej artystów złotników XVI i XVIIw. i ozdobą Muzeum Okręgowego w Toruniu. Był jednym z tych, którzy tworzyli Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej w Rypinie. Gdzie, dokąd pozwalało mu zdrowie, prowadził spotkania i prelekcje na temat historii ziemi dobrzyńskiej.
Roman Piotrowski przez cały okres powojenny pracował nad ustalaniem biogramów osób z Ziemi Dobrzyńskiej, zamordowanych przez Gestapo i Selbstschutz jesienią 1939r, tych co zginęli w obozach koncentracyjnych, gettach, wywiezieni na roboty do Rzeszy, oraz tych co zginęli na frontach II wojny światowej, a także w innych okolicznościach lat 1939-1945. Ustalił na podstawie żmudnych badań około 1500 nazwisk, część z nich była publikowana w książkach: „Mordercy z Selbstschutzu” i „Nieukarana zbrodnia”. Komplet jego opracowań ukazał się w zbiorowym wydawnictwie pt: Katalog zbrodni. Ziemia Dobrzyńska, wyd. Rypin 2009.
Edward Koźmiński – nauczyciel, pedagog, społecznik, harcerz, regionalista, animator kultury. Urodzony w 1934 roku Żałem w powiecie rypińskim. Pracę pedagogiczną rozpoczął w Szkole Powszechnej w Somsiorach już w 1956 roku. Następnie został przeniesiony do Wydziału Oświaty i Wychowania przy prezydium powiatowej rady narodowej w Rypinie, tutaj pracował w latach 1960-1972 jako zastępca Inspektora Oświaty i Wychowania do spraw kultury. W roku 1972 podjął pracę na stanowisku Inspektora Oświaty w Brodnicy, którą kontynuował do przejścia na emeryturę w 1990 roku. Pozostał jednak czynny zawodowo i podjął się kierowania Ośrodkiem Wypoczynku Dzieci i Młodzieży w Cichem koło Brodnicy.
Edward Koźmiński dał się przede wszystkim poznać jako doskonały organizator. Do najznamienitszych dzieł jakie pozostawił po sobie z okresu pracy w Rypinie należą przede wszystkim budowa amfiteatru w Rypinie – Muszli Koncertowej w Parku Miejskim[2]. Pracując jako Inspektor w Wydziale Oświaty i Wychowania oraz Kultury Starostwa Powiatowego w Rypinie dbał o doskonałą atmosferę pracy i organizację rypińskich szkół. To jego pomysłem było doroczne, zawsze na wiosnę stąd nazwa Rypińska Wiosna Teatralna, organizowanie przeglądów teatrów amatorskich. Idea ta później został rozwinięta przez następców czyniąc z niej imprezę ogólnopolską. Niewątpliwie przeżycia wojenne oraz wielki szacunek do człowieka jako takiego nie pozwalał Edwardowi Koźmińskiemu spokojnie myśleć o Domu Kaźni w Rypinie. Wobec zbliżającego się jubileuszu 900 – lecia miasta postanowił wspólnie z Romanem Piotrowskim dokonać przeglądu miejsca. Obraz jaki tam zobaczyli stał się powodem, dla którego wyprowadzono z piwnic zgromadzone tam przez mieszkańców materiały i zapasy do świeżo w tym celu wybudowanych budynków gospodarczych na dziedzińcu za budynkiem. W ten sposób uzyskane powierzchnie przeznaczono na dwie ekspozycje archeologiczną i martyrologiczną, a Regionalną Izbę Pamięci uruchomiono w dniu 8 maja 1968 roku. Poza zainicjowaniem utworzenia RIP w Rypinie, należy zapamiętać działalność Pana Edwarda Koźmińskiego nakierowaną na upamiętnianie miejsc kaźni i spoczynku Polaków mordowanych jesienią 1939 roku na terenie powiatu rypińskiego.
Ignacy Brzeziński(1904-1980) urodzony 15 marca 1904 roku w Skępem już jako dwudziestolatek podjął pracę początkowo w charakterze nauczyciela później zaś kierownika szkoły w Czarni Dużej koło Skrwilna. Tam pracował wspólnie z żoną Stanisławą do 1939 roku. Wówczas w sierpniu został zmobilizowany do 4 Dywizji Piechoty i brał udział w kampanii wrześniowej walcząc między innymi pod Kutnem, Sochaczewem, Sannikami i nad Bzurą. Trafił do niewoli niemieckiej gdzie spędził kolejne trzy lata. Zwolniony w 1942 roku powrócił w rodzinne strony. Niestety w okresie jego nieobecności Niemcy zamordowali jego żonę Stanisławę. Aresztowana w dniu 22 października została w końcu tegoż miesiąca rozstrzelana z innymi nauczycielami w lasach skrwileńskich. Ignacy Brzeziński pracował od momentu zwolnienia ze stalagu do 1944 roku jako robotnik leśny w okolicach Skępego. Następnie aresztowany przez gestapo i więziony w Lipnie. Po wojnie związał się z PPS, a później z PZPR. Pełnił funkcję przewodniczącego Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Rypinie. Od 1960 roku do śmierci w 1980 roku był przewodniczącym rypińskiego ZBOWiD’u. Podczas swojej pracy zawodowej angażował się przede wszystkich w edukację młodzieży. Był organizatorem rokrocznych obchodów upamiętniających ofiary zbrodni niemieckich. Współdziałał przy utworzeniu Regionalnej Izby Pamięci, gdzie później często przyjmował liczne wycieczki opowiadając o zbrodniach niemieckich i prezentując Piwnice Domu Kaźni. (zdjęcie Ignacy Brzeziński przy Regionalnej Izbie Pamięci w Rypinie z młodzieżą, 18.06.1976r. fot. Zygmunt Szemborski)
Zenon Góźdź (1935-2003)[3] – Nauczyciel, historyk, regionalista, publicysta i społecznik. W 1945r. rozpoczął naukę w szkole podstawową, by następnie w 1959 roku ukończyć Studium Nauczycielskie w Poznaniu. W 1961r. przybył do Lipna i pracował jako nauczyciel w Szkole Podstawowej nr 3 i 1. W 1968r. przeniósł się do Zespołu Szkół Mechanicznych, w którym w 1983 r. został wicedyrektorem. W 1968 r. ukończył studia wyższe na UMK w Toruniu, na Wydziale Historii, uzyskując tytuł magistra historii. Za pracę w szkolnictwie otrzymał liczne nagrody ministra i kuratora Oświaty. Po przejściu na emeryturę w 1989r., wolny czas i energię poświęcił swej pasji – popularyzacji historii regionalnej Ziemi Dobrzyńskiej. Przygotował wiele prac i artykułów związanych z historią regionu. Ogółem napisał ponad 900 prac i artykułów, które ogłosił w prasie. Wydał kilka książek m.in. „Ziemia Lipnowska w okresie wojny i okupacji hitlerowskiej 1939-1945” (wyd. w 1988r), „O lipnowskiej AK” (1989), „Lipno-zarys dziejów” (1991r.), „Lipno w XX wieku zeszyt 1-5 (1997-2000), „Zygmunt Uzarowicz 1892-1942” (2001). Był współautorem takich publikacji jak: „Niepospolici ludzie Lipna i okolic” (1995), „Wierni Bogu i Ojczyźnie” (2001), „Zapiski Dobrzyńskie” (2001). Był redaktorem periodyku „Zeszyty Historyczne” zeszyty 1-6, wyd. przez Stowarzyszenie Gmin Ziemi Dobrzyńskiej. Był także redaktorem naczelnym „Ziemi Dobrzyńskiej”, a od 1998r. „Wieści z Ziemi Dobrzyńskiej”. Jego ostatnia publikacja pt. „Pomniki, miejsca zadumy w lipnowskim” została wydana w 2003r. Aktywnie działał w towarzystwach kulturalnych i naukowych. Był wiceprezesem Zarządu Dobrzyńskiego Oddziału Włocławskiego Towarzystwa naukowego, członkiem Zarządu Towarzystwa Miłośników Ziemi Dobrzyńskiej w Lipnie, oraz współzałożycielem i wiceprezesem Zarządu Stowarzyszenia Gmin Ziemi Dobrzyńskiej.
Tadeusz Chojnicki (1938-2015) [4]Bibliotekarz, regionalista, publicysta i społecznik. Cieszył się dużym autorytetem i doskonałą opinią w środowisku lipnowskim. Zawsze też interesowało go życie i sprawy codzienne ludzi związanych z kulturą. Uczestniczył w wielu poczynaniach na polu kultury i życia społecznego miasta Lipna. Był inicjatorem i organizatorem życia kulturalno-oświatowego w powiecie lipnowskim. Podczas pracy zawodowej (1955-1998) Tadeusz Chojnicki przyczynił się wybitnie do rozwoju sieci bibliotek na terenie powiatu lipnowskiego. Był organizatorem wielu ciekawych imprez czytelniczych.
W 1989 r. zorganizował przy bibliotece rejonowej „Lipnowską Grupę Literacką”. Dzięki jego bezpośredniemu zaangażowaniu ukazywało się od 1989r. Pismo Społeczno-Kulturalne Towarzystwa Miłośników Ziemi Dobrzyńskiej „Gazeta Lipnowska”. Od 1959r. należał do Towarzystwa Miłośników Ziemi Dobrzyńskiej w Lipnie, w którym od 1979r. pełnił funkcję wiceprezesa. Był też członkiem Oddziału WTN w Rypinie. W 1994 r. znalazł się w składzie Komitetu Organizacyjnego Stowarzyszenia Gmin Ziemi Dobrzyńskiej. Zaznaczył swój udział w pracach Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Pomnika Niepodległości w Lipnie (1992r.) oraz w Komitecie Fundacji Tablicy Upamiętniającej Zygmunta Uzarowicza, burmistrza Lipna w latach 1924-1939 (2001r.). W obu Komitetach pełnił funkcję sekretarza. Z jego też inicjatywy Szkoła Podstawowa w Jastrzębiu w 2004r. otrzymała imię Kazimierza Różyckiego, ziemianina, działacza niepodległościowego, oświatowego i gospodarczego Ziemi Dobrzyńskiej.
Jan Malec (1921-2014)[5]doskonale znany w rypińskim środowisku działacz społeczny, kolekcjoner i przede wszystkim prezes sądu Rejonowego w Rypinie od lutego 1966 roku. Urodzony 12 lipca 1921 roku w Łodzi już jako uczeń szkoły podstawowej przejawiał zainteresowanie społecznictwem. Po powrocie z robót przymusowych w Niemczech, gdzie spędził czas okupacji kontynuował naukę i ostatecznie ukończył studia prawnicze. Jako sędzia rozpoczął pracę w Sądzie Powiatowym w Łęczycy, ale już od 1 lutego 1966 roku objął stanowisko prezesa Sądu Rejonowego w Rypinie. Poza pracą zawodową angażował się w pracę w terenie organizując pogadanki w zakresie prawa dla mieszkańców miasta i okolicy. Już w 1967 roku został wybrany na stanowisko prezesa Zarządu Powiatowego Oddziału PCK w Rypinie, które piastował do 1974r. Jego życiową pasją było podróżowanie, fotografia i kolekcjonerstwo. Zatem gdy w Rypinie w 1974 roku powołano placówkę PTTK został wybrany na prezesa zarządu PTTK w Rypinie. Jako prezes rypińskiego oddziału PTTK był organizatorem rokrocznych rajdów Szlakiem Męczeństwa Narodu Polskiego. Pierwszy taki rajd, od razu w randze wojewódzkiego, odbył się w maju 1977 roku. Z ramienia tejże organizacji pełnił funkcję społecznego opiekuna zabytków i przyrody, przewodnika turystyki motorowej i pieszej. Wielokrotnie odznaczany za swoją pracę społeczną.
Jego największym dziełem w dziedzinie utrwalania pamięci była w 1976 roku Konferencja pt: Oskarżamy. Jak nigdy wcześniej i nigdy później udało mu się zebrać prawie wszystkich żyjących świadków niemieckich zbrodni. Wypełniona po brzegi sala kina Bałtyk w Rypinie tamtego dnia była chyba najsmutniejszym miejscem na Ziemi. Kilka godzin nieprzerwanych relacji i zeznań płynących ze sceny na zawsze wyryło swoje piętno na świadomości historycznej społeczeństwa rypińskiego. Szczęściem Jan Malec wszystko utrwalił na taśmie magnetofonowej ORWO, pieczołowicie przechowywanej przez następnych ponad 30 lat. Ostatecznie przekazanej na ręce piszącego te słowa – Andrzeja Szalkowskiego – by dołączyły do świadectw przeciwko zbrodniarzom.
Antoni Witkowski(1934-2012)[6]. to wyjątkowo zasłużona postać dla zachowania pamięci o ofiarach represji niemieckich z okresu jesieni 1939 roku. Jako dziennikarz wojskowy, redaktor i przede wszystkim pisarz publikował materiały o tychże wydarzeniach, dzięki czemu wiedza o nich docierała do szerokich kręgów odbiorców. Spod jego pióra wyszły najważniejsze dla naszego regionu i tematu: „Mordercy z Selbstschutzu” ( wyd. 1986), kolejno „Nieukarana Zbrodnia”( wyd. Bellona 1993) będąca wznowieniem „Morderców..”. Po raz trzeci ten materiał z autorskimi poprawkami Pana Antoniego Witkowskiego ukazał się pod tytułem „Gehenna rypińska” w zbiorowej pracy pod red. Andrzeja Szalkowskiego – „Katalog zbrodni. Ziemia Dobrzyńska” (wyd. 2009). Niewątpliwie obok publikacji na zapamiętanie zasługuje wielka aktywność Pana Witkowskiego przy organizacji uroczystości w Lesie Skrwileńskim na okoliczność kolejnych rocznic zwłaszcza 60 –tej. Zadbał wówczas o obecność wysokich rangą gości ministra, generalicji, polityków, aktorów, którzy uświetnili swoją obecnością ten podniosły moment.
Stanisław Suszyński(1925-1996)[7], nauczyciel, matematyk, żołnierz AK(Obchody 50. Rocznicy zbrodni Selbstschutzu w Rypinie, przy pomniku przy ulicy PCK w Rypinie, pierwszy z lewej Stanisław Suszyński)
Urodzony w Rypinie w 1925 roku, w czasie okupacji niemieckiej okresu II wojny światowej zaangażowany w ruch oporu Armii Krajowej pod przybranym pseudonimami „Junior” i „Witold”. Był łącznikiem, dzięki czemu posiadł ogromną wiedzę na temat struktur AK na terenie powiatu rypińskiego, a także sąsiadujących. W nocy z 23/24 stycznia 1945 roku został aresztowany przez NKWD wraz z innymi żołnierzami Armii Krajowej oraz innymi osobami wskazanymi przez zdrajców. Okazało się, że żołnierze zostali zdradzeni przez swego dowódcę Zygmunta Langowskiego, który podjął współpracę z sowieckim agentem, golubianinem, rezydującym w Toruniu Feliksem Bulińskim.
Po wstępnym śledztwie przeprowadzonym w Dobrzyniu, Stanisław Suszyński w kolumnie więźniów pędzony był najpierw do Kowalewa, a potem przez Golub, Zbójno, Dobrzyń n/Wisłą, Sikórz do Płocka. Prawdopodobnie stąd został z dużą grupą przetransportowany został do Ciechanowa, skąd wywieziono go w głąb Rosji, do łagru Siewierna Griwa, rejon Szatura, około 200 kilometrów na wschód od Moskwy. Po powrocie pracował jako matematyk w rypińskim Liceum, a po przejściu na emeryturę prowadził zajęcia plastyczne. Zgromadził ogromne archiwum dotyczące AK, które ostatecznie trafiło do utworzonego w Toruniu Archiwum Fundacji gen. Elżbiety Zawadzkiej (Archiwum i Muzeum Pomorskiego Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek w Toruniu). Utrzymywał ścisłe kontakty po wojnie z Benjaminem Stenclem pomagając utrwalać pamięć o zbrodniach niemieckich na terenie powiatu rypińskiego popełnionych na ludności żydowskiej.
Jan Smoliński (1944-2002) syn Marii Smolińskiej z domu Łapkiewicz, krewny Teodozji Łapkiewiczówny, bestialsko zamordowanej nauczycielki rypińskiego gimnazjum. Sadownik, niezwykle zaangażowany działacz samorządowy i przede wszystkim społeczny. Miłośnik książek i kolekcjoner pamiątek. Autor wielu artykułów prasowych o tematyce regionalnej, a także artykułów publikowanych w wydawnictwach zbiorowych. To jemu zawdzięcza się uratowanie żydowskich macew z rypińskiego kirkutu. Po wybudowaniu lapidarium przy ulicy Spokojnej w Rypinie, upamiętniającego zniszczony żydowski cmentarz stał się na wiele następnych lat jego społecznym opiekunem. (Jan Smoliński i macewy ze zbezczeszczonego żydowskiego cmentarza użyte przez Niemców do budowy chodnika, foto ze zbiorów Urszuli Smolińskiej)
Jan Smoliński i Banjamin Stencel 
Jan Smoliński i Macewy z chodnika
Benjamin Stencel[8] Urodzony w Rypinie narodowości żydowskiej już w 1935 roku wraz z rodziną wyjechał do Palestyny. Przez całe swoje życie był bardzo zaangażowany w utrwalenie pamięci i historii Rypina. To z jego inicjatywy została wydana książka „Memorial book Rypin”. Działał między innymi w Organizacji Polskich Żydów w Izraelu, która skupiała sporą grupę Żydów związanych z Rypinem. Dzięki jego zaangażowaniu i współpracy z Janem Smolińskim, a także włączeniu do całego przedsięwzięcia Rady Miasta Rypina udało się wybudować lapidarium – upamiętniający cmentarz żydowski przy ulicy Spokojnej, zniszczony przez Niemców w czasie okupacji. Wówczas to wydobyto fragmenty macew zbezczeszczone i wykorzystane przez okupanta do pobudowania w mieście chodników. Otto Schepull, ogrodnik powiatowy, rozkazał w 1940 roku, aby rozłożyć nagrobne tablice na terenie jednego z gospodarstw rolnych. Nie chciał grzęznąć w błocie. Po wielu latach uratowane macewy ostatecznie trafiły na ściany sześciokątnej budowli upamiętniającej Żydów, stanowiących przed wojną prawie 35 % ogólnej populacji miasta. Dzięki zaangażowaniu Banjamina Stencla w Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej ufundowano dwie tablice odlane z brązu – jedna w języku polskim, druga w językach hebrajskim i jidysz. Uhonorowany tytułem Zasłużony Dla Miasta Rypina w 1995 roku.
( Od lewej Stanisław Suszyński, Urszula Smolińska, z tyłu Marta Smolińska, , nn, Jan Smoliński i Banjamin Stencel nad wydobytymi z chodnika płytami nagrobnymi – macewami, foto ze zbiorów Urszuli Smolińskiej) (zdjęcia tablic)
Mirosław Krajewski[9] historyk, nauczyciel akademicki, politolog, wydawca, działacz samorządowy, profesor nauk humanistycznych, profesor zwyczajny Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, poseł na Sejm IV i V kadencji regionalista, wydawca. Osoba niezwykle zasłużona dla regionu poprzez swoją pracę społeczną poczynając od zaangażowania na rzecz harcerstwa, Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, i innych organizacji w tym międzynarodowych. Jako politolog i historyk podejmował przez całą swoją karierę tematy związane z popularyzacją wiedzy historycznej w regionie. Był autorem wielu artykułów liczonych w setki, publikacji zwartych, redaktorem wydawnictw zbiorowych i periodyków o tematyce regionalnej. Niezaprzeczalnie na swoim koncie posiadał największą liczbę wydanych publikacji. Z ramienia organizacji i instytucji reprezentowanych swoją osobą był inicjatorem i fundatorem wielu form upamiętnienia, w tym chociażby ostatnia z jesieni 2019 roku poczyniona na terenie klasztoru w Oborach. Wielokrotnie odznaczany za swoją działalność społeczną i naukową.
Elżbieta Budzanowska, z wykształcenia nauczyciel historii. Swoją pracę zawodową rozpoczęła w Szkole Podstawowej nr 1 w Rypinie, gdzie dała się poznać także jako dobry organizator obozów wędrownych. Zauważona przez Romana Piotrowskiego i doceniona jako dobry historyk, została wskazana w 1976 roku na stanowisko przyszłego kierownika nowotworzonego muzeum w Rypinie. Pracowała nad jego urządzeniem do roku 1980, kiedy zostało otwarte. Następnie została kierownikiem rypińskiej filii włocławskiego Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej. Po reorganizacji w 1991 roku nadal pełniła funkcję kierownika muzeum, gdy znajdowało się ono w strukturach Rypińskiego Ośrodka Kultury. Po roku 1999, po rozdzieleniu Rypińskiego Ośrodka Kultury na trzy instytucje – dom kultury, bibliotekę, muzeum – została dyrektorem muzeum. Pozostawał na tym stanowisku z krótkimi przerwami aż do odejścia na emeryturę w 2003 roku. Jej aktywność społeczna trwała jednak dalej, została wkrótce wybrana przewodniczącą Dobrzyńskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Rypinie.
Tadeusz Pawłowski wieloletni nauczyciel i wychowawca w Szkole Podstawowej w Tłuchowie, autor publikacji książkowych „Tłuchowo. Rys geograficzno-historyczny”, „Gmina Tłuchowo – mała ojczyzna” oraz współautora książki „Wierni Bogu i Ojczyźnie”. Za swoją społeczną działalność Pan Tadeusz Pawłowski został wybrany pierwszym w historii nagrody tytułem ” Tłuchowianina roku 2004″
Jadwiga Jałowiec-Bartczak (1941-2003) Lipnowska nauczycielka, znakomita poetka, autorka przepięknych, pełnych ciepła i życzliwości wierszy dla dzieci i dorosłych. Po ukończeniu Liceum Pedagogicznego w Wymyślinie była nauczycielką w Leniach Wielkich i Źródłach, a jednocześnie ukończyła wyższe studium pedagogiczne. Od 1 września 1978 r. do przejścia na emeryturę była nauczycielką Szkoły Podstawowej Nr 3 w Lipnie. Przez wiele lat pracowała w Instytucie Programów Szkolnych przy Ministerstwie Edukacji Narodowej. Była twórcą programu autorskiego nauczania języka polskiego, wdrażanego w Szkole Podstawowej Nr 3 w Lipnie.
Urszula Forczmańska -od 1981 roku pracująca w rypińskim muzeum, które mieści się jak wiemy w tzw. Domu Kaźni w Rypinie, czyli katowni gestapo i Selbtstschutzu z okresu okupacji hitlerowskiej. Przez ten długi czas zawsze była opiekunem i powiernikiem wspomnień bliskich ofiar zbrodni hitlerowskich Domu Kaźni. Pielęgnowała i pielęgnuje tę pamięć prowadząc bogate archiwum w muzeum na temat tychże zbrodni. Przez lata pracy była i jest przewodnikiem dla tysięcy grup zwiedzających piwnice Domu Kaźni, miejsca męczeńskiej śmierci Polaków i Żydów. Przez te wszystkie lata dała się poznać jako osoba niezwykle pracowita. Opracowała Ścieżkę edukacyjną Śladami Zbrodni Powiatu Rypińskiego, którą to rokrocznie przemierzała z wieloma grupami młodzieży. Na ścieżkę tę składają się przede wszystkim Miejsca Pamięci Narodowej z okresu II wojny światowej. Angażując się w upowszechnianie wiedzy o martyrologii powiatu rypińskiego przeprowadziła podczas swojej karierze setki spotkań z młodzieżą, prezentując jej rzetelną historię dotyczącą zbrodni hitlerowskich. Była i jest współorganizatorką dorocznych uroczystości upamiętniających ofiary II wojny światowej, wcześniej wieczorów poetyckich, a od 2009 roku także uroczystości plenerowych. Przez wiele lat Pani Urszula Forczmańska nigdy nie opuściła uroczystości rocznicowych organizowanych w lesie w Skrwilnie, na tzw. Raku, nie robiła tego z racji obowiązku pracowniczego, a uczestniczyła w powyższych uroczystościach z poczucia obowiązku jako opiekun szczególnego Miejsca Pamięci Narodowej – Piwnic Domu Kaźni. Przez szereg lat w ramach współpracy ze szkołami organizowała akcje mające na celu porządkowanie mogił na rypińskich cmentarzach. Wiele wysiłku Pani Urszula Forczmańska wkładała w opiekę nad „Pomnikiem Pomordowanych 1939-1945”, który znajduje się przy ulicy PCK w Rypinie. Organizowała także opiekę nad byłym cmentarzem żydowskim w Rypinie przy ulicy Spokojnej, gdzie według relacji stracono wiele osób w ramach represji hitlerowskich. W 2004 roku współpracowała nad odnowieniem pomnika w lesie w Rusinowie pod Rypinem, upamiętniającym miejsce masowych egzekucji z jesieni 1939 roku. Jest współautorką scenariusza ekspozycji stałej w rypińskim muzeum poświęconej martyrologii z okresu II wojny światowej. Odznaczona Srebrnym Medalem Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej (2014) i Złotym Medalem Zasługi (2017)
[1] Autobiografia w zbiorach Archiwum Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej, R.Piotrowski, Dzieciństwo w okowach dwóch dyktatur przeżyte, [w:]Rocznik Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej w Rypinie, t. 1, Rypin, 2009
[2] Relacja Edwarda Koźmińskiego, zebrał A.Szalkowski latem 2019 r.
[4] Na podstawie biogramu pióra dra Adama Wróbla publikowanego
[5] Teczka osobowa i archiwum Jana Malca w zbiorach Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej w Rypinie, MZD-Arch./22/2-3
[6] ( Wykorzystano materiały i informacje z http://www.polska-zbrojna.pl)
[8] Leon Schwartz, A Scion of the Times: Leon Schwartz, Volume II, Tom 2, s.1347,